مارک تواین:

امروز به یکی از خطاهای شناختی به نام علیت نادرست از کتاب هنر شفاف اندیشیدن می پردازم.

به دو روایت زیر توجه کنید:

 برای ساکنان جزیره ای در شمال اسکاتلند شپش های سر بخشی از زندگی بودند. اگر آنها میزبانشان را ترک می کردند، آن فرد مریض می شد و تب می کرد. بنابراین برای برطرف کردن تب، مردم بیمار عمداً شپش در سرشان می گذاشتند. به محض اینکه شپش ها در سرشان ساکن می شدند، حال بیمار بهتر می شد.

در یکی از شهرها مطالعات نشان می داد در هر آتش سوزی، هرچه آتش نشانان شدیدتر اعلام خطر کنند، آسیب آتش سوزی بیشتر خواهد بود.

هر دو داستان از دو استاد فیزیک آلمانی، هانس پیتر بک بورنهلت و هانس هرمان دوبن نقل شده است. آنها در کتابشان اشتباه گرفتن علت و معلول را توضیح می دهند. اگر شپش ها فرد بیمار را ترک می کنند، به علت تبی است که آن فرد دارد و باعث شده است که پای شپش ها داغ شود. وقتی تب برطرف شود آن ها بر می گردند. همچنین هرچه آتش سوزی شدیدتر باشد، آتش نشانان شدیدتر اعلام خطر می کنند.

مثالی دیگر: اگر کتاب های زیادی در خانه دانش آموزان باشد، آنها در مدرسه نمره های بهتری کسب می کنند. این هم یک مثال دیگر از علیت نادرست است. حقیقت اینست که والدین تحصیل کرده کتاب های بیشتری در منزل دارند و همچنین والدین تحصیل کرده بیشتر از والدین تحصیل نکرده به درس خواندن فرزندشان ارزش و اهمیت قایل هستند.

نویسندگان کتاب های تجاری و مشاوران معمولا براساس همین علیت نادرست عمل می کنند.

در نتیجه همبستگی دلیل برعلیت نیست. با دقت بیشتر به اتفاق های مرتبط نگاه کن. بعضی وقت ها آنچه علت معرفی می شود معلول از کار در می آید و برعکس.»